Introductie

Verduurzaming en circulariteit gaan direct en indirect over het zo zuinig mogelijk gebruiken en hergebruiken van (kritische) grondstoffen of het zoeken naar substitutie van die grondstoffen. Grondstofbeheer is daarmee een cruciaal onderdeel van elke ambitie en elke strategie. Nederland heeft een Nationale Grondstoffenstrategie die aansluit op het Europese beleid (Critical Raw Materials Act).

Kritieke grondstoffen zijn die grondstoffen die economisch gezien het belangrijkst zijn en waarvoor het risico het grootst is dat deze opraken. Ze zijn van essentieel belang voor het functioneren van industriële ecosystemen. Gangbaar is 34 kritieke grondstoffen te onderscheiden. Daarnaast is er ook een lijst met strategische grondstoffen: materialen waarvan verwacht wordt dat de vraag ernaar exponentieel zal toenemen.

Om haar afhankelijkheid van derde landen te verminderen, heeft de EU voor 2030 de volgende langetermijndoelstellingen vastgelegd:

• Winnen van grondstoffen in de EU: ten minste 10% van het jaarlijkse verbruik van de EU moet in de EU worden gewonnen.
• Verwerken van grondstoffen in de EU: ten minste 40% van het jaarlijkse verbruik van de EU moet in de EU worden verwerkt.
• Recyclen van grondstoffen in de EU: ten minste 25% van het jaarlijkse verbruik van de EU moet bestaan uit in de EU gerecyclede grondstoffen.
• Externe bronnen: voor elke strategische grondstof geldt dat niet meer dan 65% van het jaarlijkse verbruik in de EU uit één derde land afkomstig mag zijn, in elk stadium van de verwerking. Bron: Europese Raad - Critical Raw Materials

Aanpak

Het is zaak inzicht te hebben in welke grondstofstromen in een transitieprogramma in het geding zijn. Dat kan op verschillende niveaus – regionaal, landelijk of als dat relevant is, internationaal. Eerder is al aangegeven dat een eerste stap daarin het zoeken naar bestaande – of maken van – een Sankey (grondstofstromen) diagram is.

Vaak zijn dat soort diagrammen heel breed en heel algemeen. Zeker, er ontstaat een beeld op hoofdlijnen van een hele bundel aan grondstoffen, maar het kan heel goed zijn dat de (kritieke) grondstof die in jullie programma centraal staat, er net niet bij zit. Dit betekent data zoeken om dat te verbijzonderen. Denk aan valide en betrouwbare bronnen als het CBS of Eurostat, het Europese bureau voor de statistiek.

Vaak houden beroepsverenigingen ook data bij. Die kunnen heel nuttig zijn, zeker als je deze gebruikt in aanvulling op de meer generieke gegevens van het CBS of Eurostat.

Ondersteunende tools

Er is een breed scala aan tools beschikbaar om inzicht te krijgen in de impact en het beheer van grondstoffen. Hier een selectie:

• Grondstoffenscanner (Ministerie van Economische Zaken) maakt inzichtelijk welke grondstoffen je gebruikt en hoe je de risico’s van schaarste verkleint, zie: CIRCO - Grondstoffenscanner.
• Rekenmodel restwaarde (CE Maakindustrie) maakt het mogelijk om op productniveau de hergebruikwaarde en op materiaalniveau de recyclingwaarde te berekenen, zie: Circulaire Maakindustrie - Rekenmodel restwaarde.
• Circularity Calculator maakt het mogelijk om verschillende design-scenario’s voor circulariteit en waardebehoud uit te stippelen en met elkaar te vergelijken. De tool berekent en visualiseert materiaalstromen en de financiële meerwaarde van het sluiten van kringlopen, zie: Circularity Calculator.