Introductie

Werken aan transitie vindt allesbehalve in het luchtledige plaats. Plannen maken is mooi, maar in de uitvoering is daar doorlopend (soms positief, soms heel frustrerend) de confrontatie met de bestaande (institutionele) orde. Daaronder wordt verstaan het geheel aan afspraken, regels en wetten die samen de bestaande orde vormgeven. Dat is op zich een goede zaak. Want zonder die afspraken zouden we de straat niet veilig kunnen oversteken, zijn er geen uitkeringen of is het water uit de kraan ondrinkbaar. Veel van die regels etc. zijn met de beste bedoelingen een keer bedacht. Maar tijden veranderen. Wat gisteren logisch was, sluit niet altijd meer aan op de eisen van deze tijd. Het is dus zaak om positief, maar ook kritisch naar het bouwwerk van regels en afspraken te kijken en daarbij de vraag te stellen of zij het transitieprogramma bevorderen of belemmeren. Dat is een dubbele lastige opgave. Het is lang niet altijd duidelijk welke set regels en afspraken in het geding zijn; dat op zich scherp krijgen is al een pittige opgave. Maar als dat helder is komt de vraag hoe veranderbaar regels etc. zijn die de transitie blokkeren en op welk (bestuurlijk) niveau deze zich bevinden (lokaal, regionaal, nationaal of internationaal). Want hier geldt bij uitstek: weten is nog niet kunnen veranderen. Maak je geen illusies: regels aanpassen is een kwestie van lange adem. Drie adviezen:

1. Choose your battles. Je kan al je tijd en energie stoppen in het willen veranderen, maar bezig zijn om te trekken aan een dood paard. Timing is alles – hoe lastig het ook is om dat soms te accepteren.
2. Verval niet in ‘blaming and shaming’. Het kan makkelijk en zelfs aantrekkelijk zijn om de voortgang van een programma (of het gebrek daaraan) af te schuiven op blokkerende wetten en regels. Niet doen. Neem afstand en kijk naar nieuwe wegen.
   3 Small is beautiful. Kijk naar kleine mogelijkheden die je kunt aanpakken en hoe je die kunt gebruiken als een startpunt om meer in beweging te zetten. Vergeet dus vooral niet om in dit soort taaie en lange processen mensen mee te nemen.

Aanpak (met tools)

Laten we dit zo concreet mogelijk te houden; het is heel eenvoudig om in het ‘woud’ van wetten, regels en afspraken de weg kwijt te raken. Een ‘waarschuwing’ vooraf: een analyse maken en weten hoe het zit, betekent nog niet dat daarmee ook duidelijk is hoe de bestaande situatie veranderd kan worden.

1. Bepaal zo scherp en precies mogelijk het ‘object’ c.q. domein van het transitieprogramma. Wat willen jullie precies?
2. Kijk welke jurisprudentie over dit onderwerp gevoerd is of wordt. In Nederland zijn brancheverenigingen over het algemeen zeer goed geïnformeerd. Stel je vragen aan hen.
3. Sluit je aan bij een lobbyclub of vereniging die strijdt voor andere regelgeving vanuit collectief belang, bijvoorbeeld MVO Nederland, brancheorganisaties.
4. Het kan van grote waarde zijn om met behulp van een publieke campagne te proberen het institutionele landschap te beïnvloeden, bijvoorbeeld door media-aandacht te genereren, een collectief ingezonden brief in een dagblad, het organiseren van een handtekeningenactie, etc.
5. Kijk naar domeinspecifieke (aanstormende) wet- en regelgeving, bijvoorbeeld zie: https://www.duurzaam-ondernemen.nl/nieuwe-eu-regels-voor-het-verminderen-hergebruiken-en-recyclen-van-verpakkingen/.
6. Volg als dat nuttig is een masterclass zoals ‘Ruimte in Regels’, zie: https://rechtenoverheid.nl/search?search=Masterclass+ruimte+in+regels&submit=.
7. Als er budget voor is (en het is nuttig), raadpleeg een gespecialiseerd jurist (maar zorg dan wel dat je zo goed mogelijk weet wat je wilt vragen omdat je anders al snel terechtkomt in een ‘Goose Hunt’).

Advies

1. Ga gewoon doen wat je denkt dat nodig is en accepteer dat dat mogelijk kan leiden tot een ambtelijke of juridische ‘confrontatie’. Accepteer dat het voeren van een rechtszaak soms een goede zaak is (en hou daar mentaal, qua tijdsbeslag én budgettair) rekening mee.
2. Vraag je af of (lokaal) het ook anders kan. Is er bijvoorbeeld ruimte om een ambtelijk gesprek te beginnen over regelluwe zones (zie: https://vng.nl/artikelen/regelluwe-zones).
3. Weten is nog niet (kunnen) veranderen. Wet- en regelgeving is taai. Kijk naar wat kan, wat haalbaar is en probeer daarmee te dealen. Loop niet vast in wat zou moeten (en waar je misschien helemaal gelijk in hebt).

Tot slot

Vergeet niet dat het de institutionele regels zijn die het kader van het systeem bewaken. Daar aan morrelen levert commentaar, felle reacties en weerstand op. Als dat gebeurt weet je zeker dat je goed zit. Maar daarmee is de echte verandering pas begonnen.